English

AMWA – EMWA – ISMPP    Çıkarcı Yayıncılığa Dair Ortak Tutum Açıklaması 

Yayın Tarihi Temmuz 2019

Amerikan Tıbbi Yazarlar Derneği (American Medical Writers Association, AMWA), Avrupa Tıbbi Yazarlar Derneği (European Medical Writers Association, EMWA) ve Uluslararası Tıbbi Yayın Uzmanları Topluluğu (International Society for Medical Publication Professionals, ISMPP), bilimsel araştırmaların yayınlanmasında kalite, dürüstlük ve güvenilirliği zayıflatan uygulamalar kullanan fırsatçı /çıkarcı dergiler (predatory journals) ve yayıncılarının bilimsel yayıncılıkta meydana getirdiği zorlukların farkındadırlar. Bu ortak tutum açıklaması, fırsatçı dergilerin özelliklerini tanımlamaya yardımcı olan diğer birkaç kılavuz grubunu tamamlamaktadır.^1-5

Piyasada bozucu etki yapan fırsatçı dergiler, hem bilimsel çalışmalarının sonuçlarını yayınlayan araştırmacılar, hem de hakemli tıbbi kaynakların bizzat kendisi için ciddi bir tehdit oluşturmaktadır. Bu tür yayınlar, yasal olarak ücretsiz erişilebilen dergilerden farklıdır, zira fırsatçı dergiler ahlâki endişeden uzak ve sadece mali kazanç gayesiyle, hakemli yayın sistemini bozmaktadırlar.^6,7

Dünya Tıbbi Yayıncılar Birliği (World Association of Medical Editors, WAME), Yayın Etiği Komitesi (Committee on Publication Ethics, COPE), Uluslararası Tıbbi Dergi İdarecileri Konseyi (International Council of Medical Journal Editors, ICMJE), Bilim Editörleri Konseyi (Council of Science Editors, CSE) gibi organizasyonlar, hâlen yaygın olarak kabul gören iyi yayın uygulamalarını desteklemektedir.^_6,8-10 Fırsatçı/çıkarcı dergiler, bu tür uygulamalara bağlı kalmadıkları gibi, makalenin yayın ücretinin yazarı tarafından ödendiği, “Gold Open Access” denilen yayınlama modelini kullanırlar.¹¹ Bu dergiler, gelir elde etmek için dergi yönetimi ve hakem incelemesi, dergi yayın yöntemleri, makale ücretlendirmesi, basım ve dizinleme ile arşivleme uygulamaları hakkında kasten hatalı bilgilendirme yapmaktadır.¹ 

Fırsatçı yayıncılığın artması hâlinde, bilimsel kaynakların zarar görmesi kaçınılmaz olacaktır. Çok iyi niyetlerle meşru zeminde yürütülen araştırmalar uzun vadede kaydedilmez, referans olarak atıfta bulunulmaz veya erişilebilir hâle getirilmezse kaybolabilir ve bilimsel kayıtlar bozulma riskiyle yüzyüze kalacaktır.¹ 

Yazarlar için, eserlerinin fırsatçı dergilerde yayınlanmasının bir sonucu olarak veya bilmeden bu dergilerin yayın kurullarında görev almaları nedeniyle itibarlarının zarar görebileceği gibi tehlikeler de mevcuttur. Hatta, yazarlar çıkarcı bir dergiye makale gönderdiklerini farkettiklerinde kendilerini tuzağa düşmüş hissedebilirler. Bazı dergilerin kendilerine gönderilen makaleleri iade etmemesi yada yazarı itiraz ettiği hâlde gönderilen makaleyi yayınlamak gibi muhtemel riskler vardır. Son ¹⁵ yılda, çıkarcı dergiler de dâhil olmak üzere bilimsel dergilerdeki büyük artış, çıkarcı veya “sahte” dergileri ayırt etme işini zorlaştırabilir. Bununla birlikte, bu çabada yazarlara yardımcı olabilecek internet araçları mevcuttur^1,8 ve çıkarcı dergilere ve yayıncılarına özgü bazı ayırdedici özellikler belirlenmiştir:

• araştırmacılara, yayıncılar veya dergiler tarafından gönderilen rahatsız edici, ısrarlı e-postalar
• aslında geçerli/yaygın bir dergi isminin sinsi bir türevi olan, kulağa âşina gelen dergi ismi
• düşük kaliteli grafikler, hatalı dil, çalışmayan linkler ve rahatsız edici reklamalarla amatörce düzenlenmiş bir web sayfası
• dergide veya yayımcının web sayfasında açık adres veya ülke içi telefon numarasının olmaması yahut sahte bir adres /telefon numarasının yeralması
• PubMed¹³ gibi tanınan bir atıf sisteminde veya Directory of Open Access Journals (DOAJ)¹⁴ gibi meşru bir çevrimiçi dizinde dergi içeriğinin bulunmaması
• gerçekten uzak hızlı hakem sürecinin vaad edilmesi veya derginin hakem değerlendirme süreci hakkında hiçbir bilgi sunmaması
• şeffaf ve objektif olmayan makale yayın ücretleri (çok yüksek veya çok düşük olabilir) ile emsal değerlendirme sonucuna bağlı olmayıp makale gönderildiğinde ödenecek makale yayın ücreti
• tıpta birden fazla uzmanlık alanında veya belirli bir disiplinde birden çok alt uzmanlık alanına ilişkin abartılı iddiaların öne sürülmesi
• çok yakın bir zamanda yayın hayatına başlatılmış ve/veya yayınlanmış makale içermeyen veya az sayıda yayınlanmış makale ihtiva eden, erişilemez, veya düşük kalitede olduğu belli, gösterişli bir dergi
• yayın kurulunun, uzmanlık alanı dışından veya derginin yayınlandığı ülke dışındaki üyelerden oluşması veya yönetim kurulu üyelerinin yayın alanında deneyimli kişilerce tanınmaması
• Birkaç soru sorulan ve menfaat çatışması veya yazarlık yeterlilik bilgisi talep edilmeyen, oldukça basit bir makale kabul sistemi

Yakın zamanda görüldüğü üzere, yazarlar^15,16 kendi yayın sayısını artırmak için, bilerek makalelerini çıkarcı dergilere göndermeyi tercih etmemelidir. Makalelerin bilerek ve isteyerek çıkarcı dergilere gönderilmesi ahlâki değildir. Tıp Yazarları ve editörler ve bunların yanısıra araştırmacılar, incelemelerinin yayınlandığı dergilerin güvenilirliğini, geçmişini, uygulamalarını ve itibarını sorgulayıp değerlendirmekle yükümlüdürler.⁸
Bütün yazarları, gönderdikleri yayınların saygınlığını denetleyerek gerekli özeni göstermeye ve çalışmalarını, yalnızca uygun hakem değerlendirmesi sağlayan ve hakikaten bilimsel kaynaklara katkıda bulunmayı amaçlayan dergilere göndermeye teşvik ediyoruz.

Bilim camiası, çıkarcı dergilerde yayın yapmanın yarattığı zararın iyice farkında olmalı ve bundan nasıl kaçınılacağını bilmelidir. AMWA, EMWA ve ISMPP, üyelerimizi, yıkıcı yayıncılık ve tıbbi yazarların ve yayın uzmanlarının bu önemli meseleyi ele almadaki sorumlulukları konusunda eğitmeye kararlıyız. 

Referanslar:
1. Laine C, Winker MA. Identifying Predatory or Pseudo-Journals. World Association of Medical Editors. February 18, 2017. http://www.wame.org/identifying-predatory-or-pseudo-journals. Accessed June 18, 2019.
2. Cabell’s Blacklist Violations. http://www2.cabells.com/blacklist-criteria. Accessed June 18, 2019.
3. Cobey KD, Lalu MM, Skidmore B, Ahmadzai N, Grudniewicz A, Moher D. What is a predatory journal? A scoping review. Version 2. F1000Res. 2018;7:1001. DOI: 10.12688/f1000research.15256.2.
4. Beall J. Predatory publishers are corrupting open access. Nature. 2012;489:179. DOI: 10.1038/489179a.
5. Beall’s List of Predatory Publishers. http://openscience.ens.fr/ABOUT_OPEN_ACCESS/BLOGS/2017_01_23_Jeffrey_Beall_last_list_of_predatory_journals.pdf. Accessed June 18, 2019.
6. Open Access Scholarly Publishers Association – Code of Conduct. https://oaspa.org/membership/code-of-conduct. Accessed June 18, 2019.
7. International Committee of Medical Journal Editors. “Fake,” “Predatory,” and “Pseudo” Journals: Charlatans Threatening Trust in Science. http://www.icmje.org/news-and-editorials/fake_predatory_pseudo_journals_dec17.html. Accessed June 18, 2019.
8. International Committee of Medical Journal Editors. Responsibilities in the Submission and Peer-Review Process. http://www.icmje.org/recommendations/browse/roles-and-responsibilities/responsibilities-in-the-submission-and-peer-peview-process.html . Accessed June 18, 2019.
9. Council of Science Editors. Predatory or Deceptive Publishers – Recommendations for Caution. https://www.councilscienceeditors.org/resource-library/editorial-policies/cse-policies/approved-by-the-cse-board-of-directors/predatory-deceptive-publishers-recommendations-caution. Accessed June 18, 2019.
10. Berger M. Everything You Ever Wanted to Know About Predatory Publishing but Were Afraid to Ask. http://www.ala.org/acrl/sites/ala.org.acrl/files/content/conferences/confsandpreconfs/2017/EverythingYouEverWantedtoKnowAboutPredatoryPublishing.pdf. Accessed June 18, 2019.
11. Mizera K. What is Gold Open Access – useful links. https://openscience.com/what-is-gold-open-access/. Accessed June 18, 2019.
12. Shen C, Bjork BC. 'Predatory' open access: a longitudinal study of article volumes and market characteristics. BMC Med. 2015;13:230. DOI: 10.1186/s12916-015-0469-2.
13. PubMed. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed. Accessed June 18, 2019.
14. Directory of Open Access Journals. https://doaj.org/. Accessed June 18, 2019.
15. Moher D, Shamseer L, Cobey KD, et al. Stop this waste of people, animals and money. Nature 2017;549:23-25. DOI: 10.1038/549023a.
16. Sharma H, Verma S. Predatory journals: the rise of worthless biomedical science. J Postgrad Med 2018;64:226-31. DOI: 10.4103/jpgm.JPGM_347_18.

Teşekkürler
Bu çevirinin hazırlanması, Neslihan Altınbaş'ın (çeviri) ve Ahmet Alperen'in (gözden geçirme)çabaları sayesinde mümkün olmuştur. Kendilerine teşekkür ederiz.